مفهوم و ماهیت وقف و وضعیت مالکیت مال موقوفه در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران

وقف, یکی از اعمال حقوقی است که به انشای اراده نیاز دارد و به معنای حبس عین مال و تسبیل منافع آن است. اعمال حقوقی به دو دستة عقد و ایقاع تقسیم می شود، فقها درباره ماهیت حقوقی وقف از حیث عقد یا ایقاع بودن, اختلاف نظر دارند: 1. وقف (عام ـ خاص) با اعلام اراده واقف و بدون نیاز به قبول واقع می شود؛ 2. وقف خاص به قبول نیاز دارد, ولی در وقف عام, قبول لازم نیست؛ 3. در وقف عام و خاص, قبول شرط است. قانون مدنی ایران مبتنی بر نظر سوم است. درباره مالکیت مال موقوفه, برخی فقها واقف را مالک, برخی عین موقوفه را متعلق به موقوف علیه/علیهم و بعضی هم خدا را مالک مال موقوفه می دانند. با بررسی ماهیت حقوقی وقف و وضعیت مالکیت مال موقوفه, ملاحظه می شود که: 1. وقف, عقد است نه ایقاع؛ 2. با تحقق وقف, شخصیت حقوقی جدیدی شکل می گیرد که مالک مال موقوفه است. به این ترتیب, حقوق مدنی ایران و فقه امامیه به هم نزدیک تر می شوند.